مقاله اخلاق زیستی و تبیین بایستگی های حفاظت و بهره وری از منابع آب

چکیده:

زمینه: آب از جمله با ارزش ترین عوامل زیست محیطی است که سهم بسزایی در حیات و سلامت انسان دارد. مروری گذرا به منابع اسلامی نشان می دهد که استفاده بهینه از این موهبت الهی پیوسته مورد تأکید امامان معصوم بوده است. فقهای مسلمان نیز با بر شمردن دوازده نوع آب کوشیده اند تا بسته به شرایط مختلف اقلیمی از یک سو با طرح الگوی دینی، شیوه درست مصرف کردن آب را به عموم مسلمانان نشان دهند، از سوی دیگر، با تعیین شاخص های دینی، از هدر رفتن و آلودگی آن جلوگیری کنند . پرسش اصلی در بررسی اخلاقی ـ فقهی بهره وری از منابع آب آن است که آیا می توان رابطه ای منطقی و معنی دار بین اصول اخلاق زیستی، و آموزه های دینی مرتبط با محیط زیست به دست آورد.

روش کار: این پژوهش به صورت توصیفی و کتابخانه ای انجام و تلاش شده است، پس از توضیح مفاهیم، مبانی و اصول اخلاق زیستی، جایگاه دو اصل عدالت و ضرر نرسانی در آموزه های دینی (فقهی) مورد واکاوی قرار گیرد و بر اساس آن، چگونگی و پیامدهای بهره وری از منابع آب ارزیابی فقهی ـ اخلاقی شود.

یافته ها: بررسی حاضر بیانگر این واقعیت است که از یک سو، اصول اخلاق زیستی، اصولی جهان شمول بوده و به لحاظ خاستگاه عقلایی آن، از دیرباز مورد تأیید رهبران دین مبین اسلام بوده اند و از سوی دیگر، فقهای مسلمان قرنها پیش از تدوین این اصول، با تکیه به آموزه های دینی، ضمن توجه به آنها و در قالب گزاره های فقه محیط زیست، در صدد بیان وظایف انسان ها در برخورد با منابع زیست محیطی از جمله آبهای سطحی و زیر سطحی بوده و هستند.

نتیجه گیری: دو اصل عدالت و ضرر نرسانی، دو اصل اخلاق زیستی، حاکم بر بهره وری از منابع زیست محیطی، از جمله منابع آبی است و هر گونه استفاده از این منابع بدون در نظر گرفتن آنها، کاری غیر اخلاقی و هم زمان، عملی حرام خواهد بود.

اخلاق زیستی آب و جایگاه آن

محیط زیست طبیعی به مفهوم تمامی عناصر جاندار یا بی جان طبیعی پیرامون انسان، شامل تمامی سطح زمین و جو اطراف آن است، اما بدون تردید، یکی از مهم ترین و مؤثرترین عوامل آن، «آب» است.

آب واژه ای است آشنا که نیازمند تعریف آن نیستیم؛ اما آن گونه که مرحوم دهخدا ساختار آن را واکاوی کرده است، پیشینه ای در زبان های باستان دارد. این واژه در زبان اوستایی به همین شکل امروزی آن یعنی «آب» بکار می رفته است، اما در زبان پهلوی به آن «آو» گفته می شده و در بعضی لهجه های فارسی از آن به «آف»، «آو» و «ااُوُو» نیز تعبیر می شود

اخلاق زیستی و جایگاه آن در فقه محیط زیست

آنگاه که بخواهیم پیرامون بایدها و نبایدهای دینی نسبت به عوامل زیست محیطی گفتگو کنیم، ناگزیر خواهیم بود با بهرهگیری از آموزه های موجود در قرآن کریم و احادیث معصومین، همچنین اصول و قواعد کلی به دست آمده از خرد انسانی که عالمان دینی در علم اصول فقه، درستی آن ها را به اثبات رسانده اند؛ احکام و تکالیف فردی و اجتماعی نسبت به آن ها را به دست آوریم. تردیدی نیست که موفقیت چنین پژوهشی منوط به شناخت این عوامل در حوزه علوم زیست محیطی است؛ بدین ترتیب با دانشی میان رشته ای روبرو خواهیم شد که از آن با عنوان «فقه محیط زیست» یاد می شود.

کلید واژه ها:

اخلاق زیستی؛ محیط زیست؛ فقه محیط زیست؛ آب؛ عدالت؛ ضررنرسانی

منابع

• طوسی، محمدبن حسن – (1387). المبسوط فی الفقه الامامیه. المکتبه المرتضویه. 2526-253. ج3 -285-282
• پور محمدی، علی – (1387ش.). مبانی فلسفی اخلاق زیستی. تهران: انتشارات حقوقی.
• فهیمی نیا، محمد – (1388ش.)، مهندسی محیط زیست در اجتماعات کوچک و مناطق روستایی، تهران:انتشارات ابتکار دانش. 20-19
• حسینی، فضل الله – عمیق، محسن – (1385ش.). اخلاق زیست محیطی در اسلام. تهران: ناشر استاد مطهری، 18، 96-91
• یخکشی، علی – (1381ش)، شناخت، حفاظت و بهسازی محیط زیست ایران، تهران، موسسه آموزش عالی علمی – کاربردی جهاد کشاورزی.
• خوش اخلاق، رحمان – (1378ش.). اقتصاد منابع طبیعی، تهران: جهاد دانشگاهی واحد اصفهان. 9 بارو، کریستوفرجی – (1380ش.).
• اصول و روش های مدیریت زیست محیطی، ترجمه مهرداد اندرودی، تهران، 120-119
• اصغری لفمجانی، صادق – (1378ش،). مبانی حفاظت از محیط زیست در اسلام، قم: سازمان حفاظت از محیط زیست – دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 19 و 18
• دهخدا، علی اکبر – لغت نامه دانشگاه تهران؛ 8 نجاتی، کامیلا – (1388ش.). شیمی محیط زیست، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور. 33-32
• کلینی، محمد بن یعقوب – (1407ه)، الکافی، چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ه ج عن 380. 381، ج 3: 65 شماره 1، ج 534، شماره 8
• خانجی، جلال الدین – (1377ش.). نظریه گردش هیدرولیک از دیدگاه مسلمانان. ترجمه محمد على سلطانی، فصلنامه فرهنگ جهاد، سال سوم. شماره چهارم. 108 -98

زبان مقاله: فارسی تعداد صفحات: 17 فرمت فایل: WORD