امروزه هر شهروندی برای حضور در جامعه و زندگی در کنار دیگر هم نوعانش نیاز به داشتن دانش مالی دارد؛ دانش مالی که از طریق آن داد و ستد انجام می‌گیرد و بقای زندگی فرد را تضمین می‌کند. فرا گرفتن دانش مالی باید از همان سنین کودکی آغاز شود تا کودکان با پدیده‌ای به نام پول آشنا شوند و نحوه استفاده از آن و اهمیت آن در زندگی را بفهمند و با مزایای پول در زندگی امروزی آشنا شوند.
در این فرا گرفتن، والدین نقش بسزایی را دارند و آشنا کردن کودکان با پول، نحوه خرج کردن آن، آموزش فرهنگ پس‌انداز کردن و کسب درآمد از محورهای مهمی است که خانواده‌ها باید به طور جدی به آن بپردازند؛ چون مدارس در همه جای دنیا فاقد تخصص در زمینه این‌گونه آموزش‌ها هستند ضمن اینکه در جایگاه این آموزش هم نمی‌توانند باشند زیرا کمتر کودکان با مدرسه تعامل مالی دارند بنابراین این جزء وظایف خانواده‌هاست که با دقت و مداومت در این آموزش، فرزندان خود را مهیای زندگی آینده کنند.
والدین با آموزش‌های مناسب در سنین کودکی و نوجوانی می‌توانند به خوبی دانش مالی فرزندان خود را ارتقا دهند و آنها را رفته‌رفته برای حضور در جامعه‌ای چالش‌برانگیز آماده کنند؛ جامعه‌ای که در آن خواه‌ناخواه افراد ملزم به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف هستند تا از این طریق به سود‌آوری دست پیدا کنند و زندگی خود را در کنار دیگر هم نوعانشان ادامه دهند.
با توجه به این موضوع، کودکان و نوجوانان باید از سنین پایین با مفاهیم سرمایه‌گذاری آشنا شوند؛ چون این واقعیت وجود دارد که هرگز برای آموزش سرمایه‌گذاری به کودکان و نوجوانان زود نیست. آنها باید در همان سنین کودکی تعریف درستی از پول داشته باشند؛ چون این تعریف تا آخر عمر با آنها خواهد بود و ادامه زندگی آنها در جامعه به عنوان یک شهروند از طریق این موضوع امکان پذیر است.
در ادامه این مطلب به چگونگی آموزش کودکان و نوجوانان با مفاهیم سرمایه‌گذاری می‌پردازیم، با ما همراه باشید.
بودجه بندی
اولین موضوعی که کودکان در راستای شناخت مفاهیم سرمایه‌گذاری باید با آن آشنا شوند، نحوه بودجه‌بندی است؛ به عبارت دیگر کودکان باید بتوانند پول خود را به خوبی بودجه‌بندی کنند و در مورد نحوه تخصیص آن به خوبی تصمیم بگیرند؛ چون با بزرگ شدن کودکان و عدم بودجه‌بندی مناسب آن در زندگی، آنها با چالش‌های جدی مواجه می‌شوند و در گاهی از مواقع ممکن است تمامی پول‌های خود را با سرمایه‌گذاری نامناسب، دچار ریسک کنند و حتی با ضرر‌های جدی همراه شوند.
رفتار نامناسب با پول نشان می‌دهد که این افراد به خوبی با نحوه بودجه‌بندی و تصمیم درست در مورد تخصصی سرمایه خود آشنا نشده‌اند. با توجه به این موضوع کودکان و نوجوانان باید این موضوع را فرا بگیرند که چگونه بخشی از پول‌های خود را پس‌انداز کنند و بخشی دیگر از آن را خرج و یا حتی بخشی از آن را دیگر سرمایه‌گذاری کنند.
ایده‌‌ی پیشنهادی که می‌توانید برای آموختن نحوه صحیح کار با پول به فرزندتان بیاموزید این است که سه شیشه برای ذخیره پول در نظر بگیرید، یک شیشه برای پس‌انداز، یک شیشه برای نگهداری پول‌هایی که قرار است هزینه شود و یک شیشه ذخیره پول جهت بخشیدن.
هر روز که فرزندتان از طریقی پول بدست می‌آورد، از او بخواهید آنرا به نوبت به یکی از شیشه‌ها بیندازد. به طور مثال شنبه و سه‌شنبه در ظرف پس انداز، یکشنبه و چهارشنبه در ظرف هزینه‌ها و دوشنبه‌و پنج‌شنبه در ظرف بخشش. سپس در روز جمعه، انتخاب را به کودکتان بسپارید تا خود او یک ظرف را برای انداختن پول در آن انتخاب کند.
اگر کودک شما بصورت روزانه پول بدست نمی‌آورد، می‌توانید بازهم این ایده را اجرا کنید؛ به این صورت که هر زمان پولی بدست آورد، آنرا به سه سمت مساوی تقسیم کرده و آنرا در ظرف‌های پس‌انداز، هزینه و بخشش بیندازد. برای افزایش مسئولیت‌پذیری، اجازه دهید کودکتان پول موجود در هر ظرف را فقط برای همان منظور استفاده کند، به طور مثال اجازه استفاده از پول موجود در ظرف پس‌انداز را برای هزینه و خریدکردن ندهید.
پس‌انداز
پس‌انداز کردن کودکان یکی از گام‌های اولیه آشنایی آنها با سرمایه‌گذاری است. برای تحقق این موضوع، هر یک از والدین باید در سنین پایین برای فرزندان خود حساب پس‌اندازی را باز کنند و به آنها بیاموزند که چگونه سود به پس‌انداز آنها تعلق می‌گیرد و باعث افزایش سرمایه آنها می‌شود.
از این طریق کودکان باید تشویق شوند که پس‌اندازِ هر چقدر کم از پول ماهانه، هدیه تولد و … که دریافت می‌کنند را برای آینده خود پس‌انداز کنند؛ برای تحقق این موضوع شما باید در ابتدا برای پول توجیبی که به فرزندان خود می‌دهید، برنامه‌ریزی درستی داشته باشید و این موضوع را به خوبی به آنها آموزش دهید؛ چون در این صورت کودکان پس‌انداز کردن را به شکل یک عادت فرا می‌گیرند؛ به عنوان نمونه در صورتی که به کودکان خود هفته‌ای ۲۰ هزار تومان پول توجیبی می‌دهید، این موضوع را باید در کودکان خود نهادینه کنید که آنها تمامی این پول را خرج نکنند و بتوانند بخشی از این پول را هرچقدر هم که کم است، پس‌انداز نمایند.
در این میان والدین پس از پس‌انداز کردن کودکان می‌توانند دید بلند مدتی را به آنها بدهند تا از این طریق آنها برای برنامه‌های آینده خود مبلغی از پول توجیبی خود را پس‌انداز کنند؛ البته این موضوع می‌تواند با قرار دادن اهداف تشویقی مناسب برای کودکان امکان‌پذیرتر شود؛ به عنوان نمونه در صورتی که کودکان نیاز و تمایل به خرید دوچرخه دارند، والدین می‌توانند به آنها این وعده را بدهند که در صورت پس‌انداز می‌توانند در چند ماه آینده آنها دوچرخه‌ای باب میل خود را خریداری کنند.
این موضوع بسیار حائز اهمیت است که باید نیمی و یا حتی درصد کمی از مبلغ خرید دوچرخه، توسط کودکان و نوجوانان در این چندماهه پس‌انداز شود؛ این موضوع باعث می‌شود کودکان و نوجوانان ترغیب به پس‌انداز کردن پول خود شوند و در نتیجه این موضوع در ذهن آنها به خوبی نهادینه شود.
سرمایه گذاری
آیا به کودک خود با رفتارتان درباره سرمایه‌گذاری آموزش داده‌اید؟ والدین با رفتارشان تاثیر بزرگی روی کودکان‌شان می‌گذارند. همانطور که کودکان شما بیشتر با پول و سایر مفاهیم اقتصادی سروکار پیدا می‌کنند، حیاتی است که آنها را با دانش مهم سرمایه‌گذاری مسلح کنید. برخی از والدین را باید به خاطر صحبت نکردن درباره مسائل مالی و اقتصادی و یادندادن آن به بچه‌هایشان و بسیاری دیگر از والدین را نیز باید به خاطر اینکه سرمایه‌گذاری را به کودکان‌شان آموزش نمی‌دهند مقصر دانست.
پس از آموزش نحوه بودجه‌بندی و پس‌انداز به کودکان، شما می‌توانید در گام بعدی نحوه سرمایه‌گذاری را به آنها آموزش دهید. برخی از کارشناسان این حوزه بر این باورند که والدین باید قوانینی را در این راستا برای کودکان خود اتخاذ کنند؛ به عنوان نمونه از ۱۰۰ درصد پول کودک، ۳۰ درصد آن را پس‌انداز و ۳۰ درصد را سرمایه‌گذاری و مابقی این پول توجیبی را خرج کند.
به عنوان نمونه شما می‌توانید در راستای سرمایه‌گذاری، بخشی از سرمایه کودکان خود را در بورس اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنید؛ این موضوع باید با اطلاع کودکان و نوجوانان باشد و آنها در این فرایند درگیر شوند. با این اقدام رفته‌رفته فرزندان شما با اصطلاحات سرمایه‌گذاری و مدیریت نیز آشنا می‌شوند. به عنوان مثال می‌توانید کودکان را با مفاهیمی مانند دارایی، سهام، اوراق قرضه، سبد سهام، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، سبد گردانی، ریسک و … که با ظرافت و لطافت خاص کودکانه آمیخته شده‌اند، آشنا کنید.
از طرفی والدین می‌توانند برای فرزندان خود که در سنین نوجوانی به سر می‌برند اقداماتی دیگری نیز در راستای آموختن آنها با مفاهیم سرمایه‌گذاری انجام دهند؛ به عنوان نمونه آنها را با سرمایه‌گذاری کنترل شده در بورس اوراق بهادار با ریسک‌های این بازار آشنا کنند و در صورت خرید سهام توسط آنها و به دست آوردن سود، جوایز تشویقی را برای آنها در نظر بگیرند تا از این طریق آنها با ریسک‌های بازار سرمایه آشنا شوند و با ثبت خاطره‌ای خوش در ذهن نوجوانان، آنها ترغیب به سرمایه‌گذاری در آینده در این بازار شوند.
در این میان نوجوانان با این اقدام والدین ترغیب به پیگیری قیمت سهامی که خریداری کرده‌اند، می‌شوند و حتی این موضوع به یک بازی جذاب برای آنها تبدیل می‌شود. در گام بعدی والدین می‌توانند حتی سبد سهامی برای آنها در نظر بگیرند و بازی رقابتی را بین فرزندان خود شکل دهند؛ به عنوان نمونه در صورت بازدهی مناسب سبد سهام آنها، با تشویق و جوایزی همراه شوند.
با توجه به مطالبی که پیش‌تر مطرح شد، والدین باید در تلاش باشند سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار را برای نوجوانان خود به یک سرگرمی تبدیل کنند؛ چون در دل این سرگرمی، این نوجوانان با مفاهیم مختلف سرمایه‌گذاری آشنا می‌شوند و این موضوع نیز بسیار حائز اهمیت است که در صورت مبدل نشدن این اقدامات به سرگرمی، امکان کسل شدن این فرایند برای نوجوانان بسیار زیاد است و حتی این موضوع ممکن است آنها را از سرمایه‌گذاری و این فرایند عقب بکشد.
ما اعتقاد داریم سرمایه‌گذاری باید یک فعالیت خانوادگی باشد. کودکان در سنین مختلفی به پختگی لازم برای درک مفاهیم اقتصادی و سرمایه‌گذاری می‌رسند و ممکن است مدتی طول بکشد تا کودک بتواند از عهده درک مفاهیمی مانند پرتقوی و بازار سهام بربیاید، اما مقدمات سرمایه‌گذاری می‌تواند در سنین پایین نیز به کودکان آموزش داده شود.
در ادامه قصد داریم درباره روش انتقال مفاهیم سرمایه‌گذاری به کودکان کمی بیشتر با شما صحبت کنیم.
نه گفتن به تفریح زودگذر برای داشتن آینده‌ای بهتر
یک مثال عملی برای آشنا کردن کودکتان با سرمایه‌گذاری این است: حتی اگر فرزندانتان در سنین۲ تا ۶ سالگی هستند و فکر می‌کنید برای آموختن مفاهیم اقتصادی کم‌سن و سال به نظر می‌آیند، آنها را در مسائل مالی خانوادگی درگیر کنید و درباره مسئولیت‌پذیری و استقلال مالی با آنها صحبت نمایید.
اینکار را بهتر است از طریق روش‌های معمولی انجام دهید. بطور مثال، وقتی پسر ۴ ساله‌‌تان از شما می‌خواهد که برای پیتزا و بازی به رستوران و مرکز خرید موردعلاقه‌اش بروید، می‌توانید به او نه بگویید اما به او توضیح دهید که اینکار برای خانواده‌تان یک هزینه زیاد محسوب می‌شود ولی در ماه‌های آینده قصد دارید به یک تعطیلات عالی بروید و به همین خاطر در حال پس‌اندازکردن پول برای آن زمان هستید. این یک روش خوب برای آموختن به فرزندتان برای درک این نکته است که برخی اوقات با به تاخیر انداختن چیزی که الان می‌خواهد، بعدا می‌تواند از چیزی بهتر در آینده لذت ببرد (مفهوم سرمایه‌گذاری نیز همین است)
جلب توجه کودک
زمانی که سهام و سرمایه‌گذاری‌هایتان را بررسی می‌کنید، شرکت‌هایی که مالک سهام آن هستید را به کودک خود نشان دهید. اگر شرکتی که سهام آنرا در اختیار دارید از جمله‌های شرکت‌هایی است که کودک شما می‌تواند با محصولات یا خدمات آن سروکار داشته باشد، می‌توانید با نشان دادن آنها به کودک، میزان درک آنها از مفاهیم سرمایه‌گذاری و مالکیت سهام را افزایش دهید. بطور مثال بگویید که خودتان مالک سهام ایران‌خودرو هستید و نمایندگی‌هایی که خودروها را عرضه می‌کند جزئی از مالکیت شرکتی است که شما سهامدار آن هستید.
درباره خدمات و محصولات سایر شرکت‌ها که بیشتر مورد توجه کودکان است نیز با فرزندتان صحبت کنید، آنگاه می‌توانید از او بپرسید که مایل است سهام چه شرکتی را داشته باشد.
انجام و پیگیری سرمایه‌گذاری
پس از اینکه فرزندتان را با مفاهیم پایه آشنا کردید، می‌توانید باهم سهام شرکتی که مایلید را خریداری نمایید، بعد از خرید سهام، برگه آنرا دریافت کرده و به کودک خود بدهید تا آنرا نگهداری کند و روند قیمت آنرا با هم پیگیری کنید. با اینکار به اون یاد می‌دهید که حتی یک برگه می‌تواند ارزش بسیار زیادی داشته باشد.
می‌توانید حتی از خرید واقعی سهام صرفنظر کنید و با کودکتان یک بازی برای چیدن سبدسهام ترتیب دهید از طریق بازی سرگرم‌کننده‌ای که با کاغذهای شبیه برگه سهام انجام می‌شود می‌توانید مفهومی مانند پرتفوی سهام را به کودکتان به شکلی عینی بیاموزید.
اگر فرزند شما به نوجوانی رسیده، می‌توانید توضیحات عمیق‌تری از سهام و سایر سرمایه‌گذاری‌ها به او ارائه دهید تا خود وی در نهایت بتواند سهام مناسب برای سرمایه‌گذاری را انتخاب و خریداری کند. اگر از قبل، پس‌انداز کردن را به فرزندتان یاد داده باشید خرید سهام حتی می‌تواند با پول خود او انجام گیرد.
پولی که خودتان در اختیار فرزندتان قرار داده‌اید یا متعلق به خود اوست را به سه قسمت تقسیم کنید، با یک قسمت سهامی که فرزندتان انتخاب کرده، با قسمت دیگر اوراق مشارکت را بخرید و قسمت سوم (پول نقد) را در حساب سپرده بانک نگهداری کنید تا سود بانکی به آن تعلق گیرد. بعد از گذشت مدت زمان لازم، سود و نتیجه این سرمایه‌گذاری‌ها که در سه جای مختلف انجام گرفته را همراه با فرزندتان مقایسه کنید.
قبول داریم که فرزند شما ممکن است هیچ علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری و مباحث اقتصادی نداشته باشد، برای انگیزه دادن و تشویق کودکان و نوجوانان به سرمایه‌گذاری، این موارد را پیشنهاد می‌کنیم:
همه چیز را ساده نگه دارید
سعی نکنید دور فرزندتان را با کتاب‌های سنگین سرمایه‌گذاری و تحلیل تکنیکال احاطه کنید. آموزش اولیه در این حد می‌تواند باشد که به کودکتان یاد دهید داشتن سهام یک شرکت، به معنای مالکیت قسمتی از شرکت است. کودکان هیچ علاقه‌ای به خواندن یا شنیدن قوانین و مقررات بازار بورس ندارند و به احتمال قوی از اولین سوالاتی که می‌پرسند این است که : چطور می‌توانم سهام بخرم؟
طبق علاقه فرزندتان به پیش بروید
سهامی را برای فرزندتان خریداری کنید که خود او آنرا انتخاب کرده است، اگر سن فرزندتان به اندازه کافی رسیده، اخبار و قیمت سهام را به اون بسپارید تا پیگیری کند. کمی خلاقیت به خرج دهید و روند یادگیری سرمایه‌گذاری را مانند یک بازی جذاب کنید.
هم پسران و هم دختران را وارد بازی کنید
نظرسنجی‌ها نشان داده که زنان نسبت به مردان، اطمینان کمتری نسبت به توانایی‌شان در سرمایه‌گذاری دارند و به همین دلیل زمان بیشتری برای یادگیری اختصاص می‌دهند. سرمایه‌گذاری یک مهارت آموختنی است (حتی برای فرزندان وارن بافت) بنابراین مهم است که درس‌های سرمایه‌گذاری والدین و مخصوصا پدران، برای فرزندشان هم برای پسر و هم برای دختر مناسب باشد.
هزینه کردن
اهمیت نحوه هزینه کردن درست، از سرمایه‌گذاری کمتر نیست! در ابتدا بگذارید کودکان با پولی که خودشان بدست آورده‌اند در خرج کردن اشتباه کنند!
به کودکان‌تان این فرصت را بدهید تا زمانی که به خرید می‌روید، بگذارید پول خودشان را بیاورند و آنرا هرطور که دوست دارند (با دلیل) هزینه کنند. با اینکار مهارت مدیریت پول را فرا می‌گیرند و شما بهانه‌ای دارید تا به راحتی به درخواست پول از جانب آنها جواب مثبت ندهید. اگر فرزندتان قصد داشت چیزی را خریداری کند، همیشه بپرسید “آیا برای خرید آن، پول کافی داری؟”
زمانی که کودکتان قصد دارد پول خود را هزینه کند همیشه احتمال اشتباه بالاست و شما نباید جلوی این اشتباه را بگیرید. وقتی کودک شما کالایی را خریداری می‌کند که بلافاصله خراب می‌شود یا از بین می‌رود درس ارزشمندی را می‌گیرد. در این زمان می‌توانید با صحبت‌هایتان روش خرید صحیح را به او بیاموزید. پس بهتر است که کودک شما الان اشتباهاتی کوچک مرتکب شود و پول کمی را از دست بدهد تا اینکه در آینده با اشتباهاتی بزرگ و سنگین، آینده مالی خود را خراب کند.
نتیجه‌گیری
بیشتر شما وقتی فرزندانتان را درباره پول آموزش می‌دهید این موضوع را خیلی جدی نمی‌گیرید، باید آگاه باشید که آموزش نادرست و ناکافی شما، کودکان را به سمتی سوق ندهد که نتیجه عکس حاصل شود.
در کلیه مراحل آموزش کودکان، این نکته را مد نظر داشته باشید که تمام آموزش‌ها باید جنبه عملی داشته باشد و کودک بتواند آموزش‌ها را تجربه کند؛ ضمناً این آموزش‌ها به صبر و شکیبایی نیاز دارد؛ چون در دراز مدت نتیجه می‌دهد پس اگر در مدت زمان کوتاه به نتیجه نرسیدید آموزش‌ها را قطع نکنید، مداومت داشته باشید و یقین داشته باشید که نتیجه خواهید گرفت تا از این طریق فرزندانتان پس‌انداز کردن را یاد بگیرند و با فراگرفتن سرمایه‌گذاری، در آینده بتوانند مدیریت مالی بهتری را داشته باشند و سرمایه‌گذاری حرفه‌ای را انجام دهند. این درک باعث می‌شود در آینده آماده مواجه با بالا و پایین‌های بازار گردد و در زمانی که دیگران در هراس و اضطراب و ترس هستند، فرزند شما بتواند عملکرد خیلی بهتری داشته باشد.
در همین حین که به فرزندتان آموزش‌های مالی و اقتصادی می‌دهید، به او اجازه دهید که تصمیمات را در دنیای واقعی بگیرد و ریسک‌های واقعی کند. بله، فرزند شما ممکن است ضرر کند و پول از دست دهد اما فراموش نکنید هدف اصلی این تمرین، آشنایی فرزندتان با مسائل مالی و سرمایه‌گذاری است و اینکه هر سرمایه‌گذاری، مزایا و معایب خاص خود را دارد. فرزند شما ممکن است ثروت عظیمی ایجاد نکند و وارن بافتِ سال‌های آینده نشود، اما تجربه پس‌انداز، کسب سود و زیان دیدن و درسی که از آن می‌تواند بگیرد، کاملا ارزش انجام اینکار را دارد.
